Małżonek w spółce z o.o.

Mówi się, że miłości nie można kupić za pieniądze, ale wielu przedsiębiorców, dzięki miłości nabyło udziały w spółce z o.o.

Dlatego niezwykle ważne jest zrozumienie jakie prawa do udziałów posiadanych przez wspólnika ma jego współmałżonek oraz jakie rozwiązania może zastosować grono wspólników, by uniknąć przystąpienia do spółki niechcianej lub niewłaściwej osoby.

Jak ustrój majątkowy małżonków wpływa na udziały w spółce z o.o.?

Mimo coraz większej świadomości i niezależności finansowej małżonków, nadal najczęściej wybieranym małżeńskim ustrojem majątkowym jest wspólność majątkowa.

Ustrój ten może przysporzyć sporo problemów i niejasności w momencie ustania małżeństwa (ustania wspólności majątkowej małżeńskiej) i potrzeby podziału zgromadzonego wspólnie kapitału. Szczególnie problematyczne może okazać się podzielenie składników wspólnego dorobku, a do takich właśnie składników należą udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.

Wspólność ustawowa – powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa i trwa co do zasady przez cały okres trwania małżeństwa.

Oznacza to, że od momentu zawarcia małżeństwa, wszelkiego rodzaju mienie (w tym udziały w spółce z o.o.), z pewnymi wyłączeniami (np. przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa) przysługują małżonkom łącznie i mogą z niego korzystać na równi.

Przykład:

Jeden z małżonków nabył udziały w spółce z o.o. w czasie trwania małżeństwa objętego wspólnością majątkową płacąc ze wspólnego rachunku bankowego. Udziały w spółce stanowią majątek wspólny małżonków. W przypadku ustania wspólności udziały te będą podlegały podziałowi.

Ustawowa wspólność majątkowa może być zniesiona lub zmieniona poprzez zawarcie przez małżonków umowy majątkowej przed notariuszem, bądź przez sąd, jeżeli przemawiają za tym ważne interesy obu lub jednego z małżonków.

Umowny ustrój majątkowy, znany jako „intercyza” (wbrew powszechnemu przekonaniu pojęcie intercyza nie ogranicza się jedynie do rozdzielenia majątków małżonków(!)) – powstaje z chwilą zawarcia przez małżonków umowy majątkowej w formie aktu notarialnego.

Może to nastąpić przed zawarciem małżeństwa, jak i w czasie jego trwania. W przypadku rozdzielności majątkowej udziały w spółce nabyte w czasie trwania małżeństwa nie wchodzą do majątku wspólnego i należą tylko do małżonka, który je nabył. 

Przykład:

Małżonkowie przed ślubem zwarli umowę małżeństwo ustanawiając ustrój rozdzielności majątkowej. Po ślubie jeden z małżonków nabył udziały w spółce z o.o. Udziały w spółce nie stanowią majątku wspólnego. W przypadku rozwodu udziały nie będą podlegały podziałowi. 

Wbrew powszechnemu uznaniu w intercyzie można w różny sposób uregulować kwestie majątkowe między małżonkami.

Umowny ustrój majątkowy dzieli się na cztery podkategorie: 

• Ustrój rozdzielności majątkowej zwykłej; 
• Ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków; 
• Ustrój wspólności rozszerzonej; 
• Ustrój wspólności ograniczonej; 

Warto ten temat skonsultować, bowiem jest on ważnym elementem życia rodziny a decyzja nie powinna być podejmowana wyłącznie w odniesieniu do kwestii udziałów w spółce, lecz całokształtu majątku, praw i obowiązków małżonków. 

Co się stanie w przypadku rozwodu lub śmierci z udziałami w spółce z o.o. objętymi majątkiem wspólnym małżonków?

ROZWÓD

Z momentem ustania małżeństwa, majątkowa wspólność łączna przekształca się we wspólność w częściach ułamkowych, a małżonkowie mają równe udziały w dzielonym majątku.

Zatem udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyte przez jednego z małżonków (wspólnika), ale z majątku wspólnego, mogą być podzielone po równo między obojga byłych małżonków, co w konsekwencji spowoduje wstąpienie do spółki małżonka, który wcześniej jej uczestnikiem nie był. 

W zależności od woli małżonków i/lub rozstrzygnięcia sądu, udziały mogą być przyznane w całości dotychczasowemu małżonkowi – wspólnikowi z obowiązkiem rozliczenia się wobec drugiego małżonka.

Wartość udziałów ustala się na dzień ustania wspólności majątkowej według ich rzeczywistej wartości rynkowej (nie nominalnej). 

ŚMIERĆ

Udziały w spółce z o.o. ze względu na swój charakter majątkowy podlegają również dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Z chwilą otwarcia spadku, tj. z chwilą śmierci wspólnika, spadkobiercy, w tym małżonek, wchodzą w ogół jego praw i obowiązków i zajmują miejsce w spółce.

Jeżeli zmarły wspólnik nie pozostawił testamentu wskazującego spadkobierców oraz sposobu dziedziczenia udziałów w spółce z o.o., dziedziczenie następuje w drodze dziedziczenia ustawowego zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

Odziedziczyć udziały mogą małoletnie dzieci. W takiej sytuacji w wielu decyzjach będzie uczestniczył sąd rodzinny, co może utrudnić funkcjonowanie spółki.

Jak się zabezpieczyć przed wstąpieniem małżonka wspólnika do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością?

Warto zadać sobie pytanie czy chcemy, aby wspólnikiem w spółce został nasz małżonek lub małżonek innego wspólnika? Może się bowiem okazać, że w spółce udziałowcem zostanie nasz były mąż, z którym nie będziemy w dobrych relacjach, była żona innego wspólnika lub w przypadku śmierci małoletnie dzieci. Poniżej przedstawiamy 3 możliwe rozwiązania.

I. Nabycie udziałów z majątku osobistego

Wejście w ustrój wspólności majątkowej nie oznacza, że małżonek automatycznie traci swój majątek osobisty. Zatem będąc już we wspólności majątkowej, każde z małżonków może nadal nabyć udziały lub wnieść kapitał na pokrycie udziałów w nowo zawiązanej spółce z majątku osobistego. W takim przypadku udziały będą stanowiły jego majątek osobisty.

Do majątku osobistego zalicza się m. in.:

• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia,

• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że treść uprawnia obu małżonków do dziedziczenia),

• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (np. prawa majątkowe wynikające z umowy spółki cywilnej).

Udziały w spółce nabyte przez małżonka ze środków pochodzących z jednego z powyższych źródeł, mimo wspólności majątkowej, będą zatem stanowiły jego majątek osobisty.

To co jest najważniejsze na tym etapie, poza szczerą rozmową z małżonkiem, to zabezpieczenie dowodów.

Spotykam się bowiem z sytuacjami, gdzie po latach pokłóceni małżonkowie próbują na swoją korzyść dowieść przed sądem tego czy udziały były pokryte z majątku wspólnego czy osobistego, co w rzeczywistości może nie być takie łatwe.

Należy zabezpieczyć dowody np. w postaci potwierdzenia przelewu darowizny, wyroku zasądzającego odszkodowanie za uszkodzenie ciała lub inne.

Sąd będzie badał ten aspekt i jeżeli nie będziemy w stanie udowodnić, że posiadaliśmy majątek osobisty i że to właśnie z tego majątku zostały objęte udziały w spółce to są uzna, iż udziały stanowią majątek wspólny.

Z tego względu, jeżeli podejmiecie Państwo decyzję o nabyciu udziałów z majątku prywatnego to należy od razu ustalić z jakiego majątku osobistego, czy jest jakiś majątek osobisty. Dla przykładu, jeżeli otrzymaliście Państwo spadek to warto mieć potwierdzenie, że to właśnie z majątku wchodzącego w skład spadku zostały nabyte udziały w spółce.

Rozumiejąc potrzeby i delikatny charakter relacji między małżonkami z sferze majątkowej, proponujemy zawrzeć z małżonkiem porozumienie o pokryciu/nabyciu udziałów w spółce z o.o. z majątku osobistego.

Porozumienie to ma stanowić dodatkowy dowód w sprawie, nie należy jednak traktować go jako jedynego dowodu. Sąd w przypadku np. podziału majątku będzie z urzędu badał, czy udziały były nabyte z majątku osobistego i jeżeli okaże się, że nie, to porozumienie tego nie naprawi.

II. Przeniesienie udziałów do majątku osobistego

Jeżeli już nabyliśmy udziały z majątku wspólnego a chcielibyśmy, aby stanowiły one nasz majątek osobisty to możemy to w porozumieniu z małżonkiem zmienić.

W celu uniknięcia podziału i wejścia drugiego małżonka do spółki z o.o. przy rozwodzie, małżonkowie jeszcze w trakcie trwania wspólności majątkowej mogą dokonać przesunięcia udziału w spółce z o.o. nabytego z majątku wspólnego do majątku osobistego małżonka-wspólnika.

Rozliczenie wydatku poniesionego na udział następuje na podstawie art. 45 KRO, a jego wartość jest ustalana na dzień orzekania przez sąd. Przy takim rozwiązaniu, małżonek-wspólnik jest obowiązany zwrócić połowę wartości udziału. Udział ten można także przesunąć do majątku osobistego na mocy umowy małżeńskiej małżonków zawartej przed notariuszem.

 III. Wyłączenie prawa wstąpienia małżonka do spółki z o.o. w umowie spółki.

Taka możliwość wynika wprost z art. 183 k.s.h. i 183(1) k.s.h.

Oba artykuły uprawniają wspólników do zawarcia w umowie spółki z o.o. ograniczeń albo wyłączeń co do wstąpienia w miejsce wspólnika spadkobierców po jego śmierci (w tym małżonka) lub wstąpienia małżonka do spółki ze względu na wspólność majątkową lub jej ustanie.

Odpowiednie zapisy wprowadzone do umowy spółki pozwalają wspólnikom kontrolować skład osobowy spółki i tym samym zapobiegać wstąpieniu do spółki osób bez odpowiednich kwalifikacji czy innych przymiotów.  

Warunkiem wyłączenia wstąpienia spadkobiercy do spółki jest jego spłata. Umowa spółki z o.o., pod rygorem bezskuteczności wyłączenia, powinna określać warunki spłaty niewstępującego spadkobiercy, przy czym kodeks spółek handlowych nie wskazuje na jakich zasadach, ani w jakiej wysokości ekwiwalent udziału powinien być wypłacony. Nie oznacza to jednak, że rozliczenie z niewstępującym spadkobiercą może być określone dowolnie, a na pomoc przychodzi tu orzecznictwo i doktryna. 

Podsumowanie

Temat wstąpienia małżonka do spółki nie jest łatwy nie tylko ze względów prawnych, ale i emocjonalnych. Warto porozmawiać w pierwszej kolejności z małżonkiem jakie są nasze wspólne oczekiwania, czy w naszym przypadku warto zawrzeć umowę małżeńską majątkową ustanawiając np. rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Kolejno powinniśmy porozmawiać ze wspólnikami i ustalić, czy małżonkowie mogą wstąpić do spółki czy nie. Umiejętne wykorzystanie narzędzi, jakie dają przepisy prawa w celu zabezpieczenia interesów spółki i jej właścicieli przed wstąpieniem niechcianej osoby, może okazać się kluczowe.

Jeżeli potrzebujecie Państwo wsparcia w zakresie zawarcia odpowiednich postanowień w umowie spółki oraz zabezpieczenia majątku prywatnego wspólników serdecznie zapraszamy Państwa do kontaktu.